Arama motorlarında "dünyanın en hızlı hayvanı" şeklinde bir arama yaptığınızda karşınıza "çita" olarak pek çok sonuç çıkar. Oysa çita karadaki en hızlı hayvandır ve bu yanlışlık maalesef kırılması zor bir ön yargıdır. Oysa hayvanlar aleminin en hızlısı olan gökdoğanlar çitadan üç kat fazla hıza ulaşabilen hayvanlardır.
Gökdoğan nasıl bir kuştur?
Bu kuş, keskin görüşlü ve müthiş bir avcıdır. Avcı özelliğinin en önemli faktörü ise canlılar alemindeki en yüksek hıza çıkabilen hayvan olmasıdır. Gökdoğan, doğangiller familyasının üyesidir. Gündüzleri avlanan bu kuş, tüm yırtıcı kuşlar arasında yaşama ve bulunma alanı en geniş olandır. Antarktika ve okyanus adaları haricinde dünyanın hemen her yerinde rastlanabilirler.
Gökdoğanın vücut özellikleri
Bu kuş türünün cinsiyetleri arasında gözle görülebilir bir tüy rengi farklılığı yoktur. Erişkin bireylerin sırtı kül grisi ve başı siyah renktedir. Gövdesinin ön ve alt tarafı ise beyaz üzerine siyah çubuk desenlerine sahiptir. Çok becerikli bir yırtıcı kuş özelliklerine göre oldukça küçük sayılabilecek boyutlara sahiptir. Boy uzunluğu yaklaşık olarak bir kargayla aynıdır. Vücut uzunluğu 35 cm ile 60 cm arasında değişebilir. Dişi gökdoğanlar erkeklere olranla belirgin bir şekilde iridir. Dişiler 900 g ile 1,5 kg arasında iken erkekler 450 ila 750 gram arasındadır. Kanat açıklıkları 120 cm'ye kadar çıkabilir.
Gökdoğanların güçlü göğüs kasları ve vücutlarına oranla büyük bir omurga yapısı vardır. Keel adı verilen göğüs kemiği oldukça kalın ve dayanıklıdır. Bu kemik, yüksek hızlarda uçmayı sağlayan göğüs kaslarının bağlandığı yerdir. Keskin görüş özellikleri sayesinde avlarını 1.5 km öteden rahatça görebilirler. Avını gözüne kestirdiğinde avı kaçırmamak için gözünü asla kapamaz. Yüksek hızlarda görüşünün bozulmaması, rüzgar ve böceklerden etkilenmemek için üçüncü bir göz kapağına sahiptir.
Gökdoğanlar avı üzerine dalışa geçtiklerinde havanın akış hızı o kadar yükselir ki bu akış hayvanın akciğerlerini parçalayabilir. Bunun olmaması için de ekstra bir özellikle yaratılmıştır. Burun deliklerinde havanın solunum sistemine güvenli şekilde aktarılması ve kolay nefas almasını sağlamak için özel kemik yapısına sahip tüneller bulunur. Bu tasarım süpersonik jet motorlarının tasarımına ilham vermiştir. Ayrıca dakikada 600 kez atabilen kalpleri sayesinde kan dolaşımı sorunsuz bir şekilde gerçekleşir.
Gökdoğan ne kadar hızlıdır?
Bu küçük boyutları bizleri yanıltmasın. Gökdoğanlar gezegenimizde yaşayan tüm canlılar arasında en hızlısıdır. Gökdoğanlar maksimum hızlarına kendilerine has dalış sırasında ulaşırlar. Şimdiye kadar en yüksek ölçülebilen en yüksek hızları 389 km/h olarakı 2005 yılında ölçülmüştür. Yatay durumda 120 km/h hıza ulaşabilirler. Bu hızları bile çitaların hızına eşittir. Avlarının üzerine doğru kanatlarını kapatarak dalışa geçtiklerinde ortalama hızları 300 km/h 'nin üzerindedir. Bu hız değerleri gökdoğanları dünyanın en hızlı hayvanı yapmaya yeter.
Gökdoğanlar bu kadar yüksek hızlara nasıl ulaşıyorlar?
Bu sorunun cevabı bu kuşların özel vücut yapılarında ve dalış sırasında ideal bir aerodinamik bir yapı kazanıyor olmasında gizlidir. Dalış sırasında vücut yapısı mermi şeklini alır. Ayaklarını sıkıştırarak kuyruğunu ve kanatlarını geriye doğru büker. Bu aerodinamik yapı, hava sürtünmesini minimuma indirir ve hızın en yüksek değerlere çıkmasını sağlar. Diğer yırtıcı kuşardaki gibi büyük ve geniş kanatlara sahip olsaydı bu hızlara ulaşması mümkün olmazdı. Gökdoğanın kanatları sivri uçlu ve geriye doğru açılı bir yapıya sahiptir. Kanat ve kuyruk tüylerinin sert ve sık olması uçuş sırasında daha az hava direnciyle karşılaşmasını sağlar.
Gökdoğan hangi hayvanları avlar?
Gökdoğan için en yaygın av hayvanları serçe, güvercin ve martıdır. Ördek ve balıkçıl gibi daha iri kuşlar da gökdoğanın kazandığı momentum sayesinde av olmaktan kurtulamazlar. Orta büyüklükteki avları havadan dalış yaparak yakalarlar. Daha iri kuşları ise yanlarından geçerken attığı pençe darbeleriyle sakat bırakarak avlarlar. Beslenmesinin % 98'i havada dalış yaparak yakaladığı kuşlardan oluşur.
Çok başarılı bir avcı sayılsa da gökdoğanlar 5 saldırısından ancak birinde başarılı olur. Yüksek hızlarda dalış sırasında avları kendisini farkettiğinde kaçabilir ya da takibi zor olabilir. % 20'lik başarı oranı bundan kaynaklanır.
Gökdoğanların üremeleri
Gökdoğanlar, yavruları için harika ebeveynler olarak bilinir. Yaşamları boyunca bir çift olarak yavru büyütürler. Yavrularını çok özenle korurlar. Yuvaya yaklaşan ve işgalci durumdaki canlılara korkusuzca saldırırlar. Eşler yuvaya yaklaşan kartala bile saldırmaktan çekinmezler. Doğal ortamlarında 16 yıl kadar yaşayabilen gökdoğan genellikle kayalık yarlarda ve güneye bakan yamaçlarda yuva yapar. Yuvaları gevşek toprakta açılan oyuklar ve ölü bitki örtüsünden oluşur. Yuvada 3-5 kadar yumurta bulunur. Kuluçkaya genellikle dişiler yatar ve 29-33 gün arasında süren kuluçka süresi sonunda ortalama 3 yavru dünyaya gelir. Yavruların palazlanma düzeyine ulaşma ortalamaları 2' dir.
Gökdoğanların soyu tehlikede mi?
Gökdoğanlar çok fonksiyonel avcılar olmasına rağmen zayıf yönleri de bulunur. Gündüz yırtıcısı olan gökdoğanların karanlıkta görüşleri çok zayıftır. Bu nedenle baykuş gibi gece avcılarına açık hedef olurlar. Kendisinden iri olan tüm karasal yırtıcılar gerçek bir tehdit oluşturur. Kartal, tilki, baykuş ve sansarlar bu hızlı kuşları gece çok rahat avlayabilirler. Bunlardan daha büyük tehdit ise insanoğlunun tarımsal faaliyetleridir. Tarımda pestisitlerin yaygın kullanımı sonucunda 1940-1970 yılları arasında popülasyonlarında ciddi bir düşüş yaşandı.
Doğal yaşam alanlarının yok edilmesi ve bu kuşların av heyecanı yaşamak için yasa dışı olarak köleleştirilmesi günümüzde de devam etmektedir. Pestisitlerin kullanımının yasaklanması ve tutsak kuşların doğaya salıverilmesiyle popülasyon dengesi kısmen sağlanmış durumdadır. Gökdoğanlar, bazı ülkeler için Uluslararası Doğa Koruma Birliği'nin (IUCN) yayınladığı tehdit altındaki türlerin kırmıızı listesinde yer almaktadır.
Yorumunuzu buradan gönderebilirsiniz