1929 yılında başlayan ve küresel boyuttaki yıkıcı etkilerini 1930 yılının sonlarında tam olarak hissettiren, 30'lu yıllar boyunca dünyanın hiç olmadığı kadar ekonomik krize girdiği yıllardan bahsedeceğiz. Şu an bu yazıyı okuyorsanız görmüş olduğunuz ekonomik krizlerin hiç birinin 1929 yılında başlayan "Büyük Buhran" kadar yıkıcı olmadığına emin olabilirsiniz.
Büyük Buhran 1929 yılında Kuzey Amerika ve Avrupa merkezli olarak ortaya çıkmış olsa da dünyanın geri kalanında özellikle kalkınmış ülkeleri etkileyecek şekilde küresel boyuta ulaşmıştır. Büyük bunalım tüm dünya ülkelerindeki gelişmiş şehirlerde insanların işsiz ve evsiz kalmalarına, tarım ürünlerinde fiyatların aşırı düşmesiyle kırsal kesimin çökmesine neden olmuştur. Buhranın etkilerini en çok hisseden sektörler inşaat ve madencilik alanları olmuştur.
Büyük Buhran neden oluştu?
Olayın gelişmesi ve yayılmasının altında tek bir neden yok elbette. Her toplumsal olayın nedenlerinin uzmanlarca irdelendiği gibi bu olayda da sebepleri belirlemek üzere çok fazla araştırma yapıldı, çok sayıda görüş ortaya konuldu. Dünyayı kolay toparlanamayacak şekilde yıllar boyunca kasıp kavuran bu ekonomik krizin nedenlerini bir kaç başlık altında toplayabiliriz.
ABD şirketlerinin tekel oluşturmaları
Birinci Dünya Savaşı öncesinde ABD'de faaliyet gösteren binlerce ufak şirket ekonominin dengede kalmasını ve çarkların sağlıklı şekilde dönmesini sağlıyordu. 1. Dünya Savaşı'nın ortaya çıkardığı olumsuzlukları atlatabilmek amacıyla küçük şirketler birleşti ve holdingler ortaya çıktı. Savaş sonrası ABD'de holdinglerin tekel oluşturmaları fiyatlarda istikrarsızlığa yol açtı. Amerikan ekonomisinin %50'si 200 holdingin tekeline geçmişti. Tek bir holdingin iflası bile domino etkisi oluşturarak ekonominin çöküşüne neden olabilirdi. Nitekim de öyle oldu. Bozulan mali tabloları nedeniyle iflas açıklayan holdingler Büyük Buhran'ın doğuşunda çok etkili oldular.
Bankacılık sisteminin yetersiz olması
O yıllarda bankacılık işlemlerinin şeffaflığını sağlayacak, rezerv ve kredi oranlarını kontrol altında tutacak yasal düzenlemeler mevcut değildi. Şirketlerin faaliyetlerine ilişkin sundukları mali tabloların denetimsiz olması yatırımcıların yanlış tercih yapmalarına neden oluyordu. Ticari bankacılık ve yatırım bankacılığı faaliyetlerini düzenleyecek yasal düzenlemelerin olmaması gibi olumsuzluklar bankacılık sektöründe çöküşü başlatan etkenler olarak ortaya çıktı.
ABD'nin ekonomi yönetiminin tecrübesizliği
ABD başkanı Hoover ve ekibinin liberal ekonomiyi benimsemiş olması ve ekonomik gidişatın kötü gidişine devlet müdahalesini geciktirmesi 1929 yılında yaşanan buhranın temel nedenlerinden biri olarak kabul edilir. Devlet bütçesinin dengelenmesi amacıyla harcamaların kısıtlanması ve astronomik vergi artışlarının hayata geçirilmesi buhranın ortaya çıkışında etkili olduğu en çok kabul gören görüşlerden biridir. Bir başka görüş ise altın karşılığı olmayan paranın basılmasının hükümet tarafından reddedilmiş olmasıdır. Bu para sıkışıklığı reel sektörün küçülmesine ve işsizliğin üst seviyelere çıkmasına neden olmuştur.
Büyük Buhran nelere yol açtı?
Krizin ilk yılları olan 1929 ve 1932 arasında ABD'de bulunan fabrikaların yarısı faaliyetlerini sonlandırmak zorunda kalmıştır. Kısa sürede etkisini önce İngiltere ve Almanya'da hissettiren kriz kısa sürede tüm dünyada ağır ekonomik krizlere yol açtı. Krizin en ağır döneminde 3 Avrupalıdan biri işini kaybetti. Dünya ticaret hacmindeki küçülme % 60 seviyesine ulaştı. Olumsuz etkileri 30'lu yılların sonuna kadar devam eden kriz sonrası toparlanma süreci tamamlanmadan 2.Dünya Savaşı patlak vermiştir.
